Stress, iedereen in onze huidige maatschappij is er wel mee bekend. We worden dagelijks blootgesteld aan ontzettend veel prikkels. Wie van ons heeft tegenwoordig geen overvolle agenda, mailbox of telefoon waar tientallen berichten per dag naar gestuurd worden. Je ontkomt er bijna niet aan. Stress is een van de grootste boosdoeners die een goede gezondheid in de weg staan. Allerlei klachten vallen terug te herleiden naar stress. Dus wat kun je het beste doen tegen stress? Voordat we die vraag beantwoorden is het eerst belangrijk om te begrijpen wat stress is. Je wilt immers niet dweilen met de kraan open.
Wat is stress?
Wanneer we gaat over stress, denk je al snel aan een drukke baan, hoge verwachtingen of stressvolle situaties. Dit zijn inderdaad de meer bekende vormen van stress. Maar stress is nog zó veel meer: onvoldoende slaap, beweegarmoede, junkfood, drugs, stimulerende middelen zoals koffie, zoetstoffen en te lange dagen zijn ook stressprikkels voor je lichaam. Je lichaam maakt geen onderscheid tussen de verschillende soorten stressprikkels. Stress is stress.
Wanneer je een stressprikkel ervaart, heeft je lichaam twee systemen om op die stressprikkel/situatie te reageren. Een snel werkend systeem en een langzamer werkend systeem. Het snel werkend systeem kan je zien als het gaspedaal van de stress wat zorgt voor de ‘fight or flight’ reactie. Het langzamer werkend systeem helpt je lichaam om de stressvolle situatie vol te houden.
Wat is gezonde stress?
Wanneer je in een acute stressvolle situatie komt, gaat je lichaam in een overlevingsstand. Je zintuigen worden scherper, pijnbeleving wordt minder en er wordt direct spierkracht vrijgemaakt. Je lichaam wordt dus voorbereid om met de acute stressreactie om te gaan. Zodra de situatie onder controle is, wordt de stressreactie weer uitgezet en maak je het gelukshormoon endorfine aan. Hierdoor komt je lichaam weer in de normale toestand en kan het herstellen, opbouwen en rusten.
Een goed voorbeeld van het snel werkende systeem is wanneer je bijvoorbeeld in het bos loopt, en je ziet een beer op je af komen. Je lichaam geeft daar een acute stressreactie op en zet je bijnieren aan tot het maken van adrenaline. Dit is vrij nuttig zodat je kan wegrennen of het gevecht met de beer aan kan gaan. Op het moment dat je in veiligheid bent maakt je lichaam endorfine aan. Hierdoor ervaar je een gevoel van euforie (overwinnings-gevoel). Dit is een voorbeeld van een gezonde stressreactie.
Zoals eerder beschreven is er een langzamer werkend systeem wat reageert op stress. Ook wel bekend als de stress-as. De stress-as produceert via diverse ‘stations’ het stresshormoon cortisol. Cortisol helpt om de stress vol te houden door energievrijmaking. Daarnaast helpt cortisol het natuurlijke evenwicht van het lichaam na stress te herstellen.
We pakken weer het voorbeeld van de beer erbij. Op het moment dat jij de keuze hebt gemaakt om het gevecht met de beer niet aan te gaan en weg te rennen tot je uit het bos bent, terwijl je je op dat moment midden in het bos bevindt, dan moet je nog een eindje. Door de cortisol wordt er extra energie vrijgegeven zodat je ook daadwerkelijk het bos uit kan rennen, en niet na 3 minuten hijgend tegen een boom staat. Ook dit is nog een onderdeel van een gezonde stressreactie.
Wat is ongezonde stress?
Wanneer je lichaam constant reacties van stress blijft afgeven, dan is er sprake van chronische stress. Dit is een ongezonde stressreactie. Het mechanisme wat dan in de eerste instantie overbelast gaat worden is de stress-as van je lichaam. Normaliter is het zo dat wanneer er voldoende van het stresshormoon cortisol in je systeem aanwezig is, de stressreactie door middel van negatieve feedback, door cortisol wordt uitgezet. Wanneer er sprake is van chronische stress, werkt dit negatieve feedback systeem niet goed meer, met als gevolg dat je bijnieren adrenaline blijven aanmaken en je stress-as cortisol.
Wat is het gevolg van langdurige stress?
Het probleem van chronische stress is dat de bijnieren op den duur uitgeput raken (burn-out) en dat je lichaam resistent wordt tegen het stresshormoon cortisol. Dit kan zich uiten in een chronisch te hoge of te lage cortisolspiegel, met energieproblemen tot gevolg.
Wanneer er veel stress is, en de vraag naar adrenaline dus ook, zijn er ook minder specifieke stofjes, ook wel neurotransmitters genoemd, in je hersenen beschikbaar. Neurotransmitters zijn signaalstofjes in de hersenen die zenuwimpulsen overdragen en voor een groot gedeelte bepalen hoe wij ons voelen.
Bij een chronische stressreactie is de vraag naar adrenaline hoog en is er een verhoogde behoefte aan specifieke vitaminen, mineralen en spoorelementen. Er kunnen dus snel tekorten hierin ontstaan bij chronische stress. Omdat het stress-systeem gemaakt is om te overleven, heeft het voorrang op alle andere systemen, waaronder de systemen die neurotransmitters aanmaken. Dit geldt voor alle hormonale systemen. Stress heeft dus ook invloed op schildklier- en geslachtshormonen.
Een goed voorbeeld van de invloed van stress op de neurotransmitters is het ‘hollen en stilstaan’ van mensen. Je kent het wel, op je werk ben je bezig en de hele dag druk in de weer. Dat is ook mogelijk omdat er voldoende adrenaline in je systeem zit. Wanneer je ’s avonds thuiskomt zit je op de bank en komt er niks meer uit je handen. Dit is het gevolg van een lage spiegel van de neurotransmitter dopamine. Vanuit dopamine wordt via een paar stappen adrenaline aangemaakt dus er is weinig dopamine meer over. Het gevolg daarvan is dat je lastig kunt ontspannen als je thuis bent. Daarnaast voel je je leeg, moe en heb je nergens zin in. Dopamine is namelijk nodig om zin te hebben om dingen te ondernemen.
Wat kan je doen tegen stress?
De meeste mensen staan dagelijks onder stress. Dat je geen stress voelt, wil ook niet zeggen dat je ook daadwerkelijk geen stress hebt. Soms is je niet optimaal/fit voelen zo normaal geworden dat je het niet eens meer voelt. Pas als je met je gezondheid aan de slag gaat merk je het verschil. Gelukkig zijn er een aantal belangrijke pijlers die helpen in de aanpak van stress.
1. Zorg voor voldoende nachtrust
Te weinig slaap resulteert in meer stress voor je lichaam. Probeer elke dag tussen de 7 en 8 uur te slapen op een vast ritme.
2. Probeer voldoende te ontspannen
Ben je iemand die altijd maar doorgaat en/of standaard een volle agenda heeft, plan dan ook je rust in in je agenda. Luister naar wat muziek of doe iets anders wat je leuk vindt, als je maar ontspant.
3. Zorg voor voldoende beweging
Een belangrijk aandachtspunt is de buitenlucht. Wij mensen zijn gemaakt om te bewegen en van de hele dag stilzitten wordt niet niemand vrolijk. Probeer elke dag 30 tot 60 minuten te wandelen in de buitenlucht. Niet alleen is dit heel ontspannend, het is ook goed voor al je lichamelijke systemen en processen.
4. Vul de tekorten aan
Wanneer de vraag naar adrenaline en/of cortisol hoog is, ontstaan er snel tekorten in specifieke vitaminen en mineralen. Een goede multivitamine is dan raadzaam. Daarnaast is er vaak een verhoogde behoefte aan magnesium en vitamine B12
(Let op! Supplementen zijn een vak apart en maatwerk is vereist. Ga niet zelf aanklooien met producten van een drogist. Laat je door een expert adviseren over het juiste supplement, op het juiste moment op de juiste manier.)
5. Doe aan meditatie/yoga of ademhalingsoefeningen
Yoga, meditatie en/of ademhalingsoefeningen zijn perfecte tools om weer de innerlijke rust in jezelf te vinden. Voor de een werkt het een en voor de ander werkt het ander. Probeer iets te zoeken wat bij je past. 10 minuten per dag zijn voldoende.
Mark Mesander
Eigenaar Energize Gym